قواعد درس پنجم عربی دوم علوم تجربی
ما با دو نوع تركيب سر و كار داريم :
1.تركيب وصفي(موصوف و صفت) 2.تركيب اضافي(مضاف و مضاف اليه)
اين يك نمونه تركيب وصفي است:
الوردةُ الجميلةُ ( گلِ زيبا)
الوردةُ الجميــلةُ گــلِ زيبــــا
موصوف صفت موصوف صفت
حال به اين تركيب اضافي (مضاف و مضاف) دقت كنيد .
جدارُ البيتِ ( ديوارِ خانه)
جــــدارُ البيتِ ديوارِ خــــانه
مضاف مضافٌ اليه مضافٌ مضافٌ اليه
چه تفاوتي ميان اين دو تركيب(وصفي و اضافي) مشاهده مي كنيد؟
راه تشخيص موصوف و صفت از مضاف و مضافٌ اليه :
1: به آخر تركيب «تر» اضافه كنيم. اگر معني بدهد موصوف و صفت است و گرنه مضاف و مضاف اليه است.
گل زيباتر ديوار خانه تر
2. در موصوف و صفت جزء دوم (صفت) به تنهايي وجود خارجي ندارد امّا در مضاف و مضافٌ اليه جزء دوم(مضاف اليه) به تنهايي وجود خارجي دارد.
كيف كوچك كيف پروين
به تنهايي وجود خارجي ندارد . به تنهايي وجود دارد.
تركيب وصفي :
صفت از چهار نظر مانند موصوف خودش است:
1- عدد
الرَّجُلُ المؤمنُ الطالبانِ النشيطانِ الجنودُ الأقوياء
مفرد مفرد مثنّي مثني جمع جمع
2- جنس:
الطفلُ الصغيرُ الطفلةُ الصغيرةُ
مذكر مذكر مؤنّث مؤنّث
3- اعراب:
السفينةُ الكبيرةُ فـﻰ البحر.
مبتدا مرفوع صفت تابع موصوف خودش مرفوع
شاهَدْنا سفينـــةً كبيرةً.
مفعول به منصوب صفت تابع موصوف خودش منصوب
4- معرفه و نكِره:
الشجرةُ الباسقةُ
شجرةٌ باسقةٌ
پس هر گاه دو اسم پش سر هم بيايند و در اين چهار مورد با هم مطابقت كنند اسم اول (موصوف) اسم دوم (صفت) است.
نكته : دقت داشته باشيم كه (موصوف بودن) يك نقش نيست بنابراين موصوف ما ممكن است مبتدا يا فاعل بوده و مرفوع شود يا مفعول بوده و منصوب شود يا....... ولي در هر صورت هر اعرابي كه با توجه به نقش خود پذيرفت،صفت از آن پيروي مي كند.
جاءَ تلمیذةٌ مجتهدةٌ . رأيتُ تلمیذةً مجتهدةً .
نكته: دقّت داشته باشيم كه معمولاً اگر موصوف ما جمعِ غير انسان باشد، صفت به صورت (مفرد مؤنّث)به كار مي رود. به طورمثال: در صورتي كه بخواهيم براي دو جمع(الكتب) و (المنازل) صفت به كار ببريم آنرا به صورت (مفرد مؤنث) به كار مي بريم.
نكته :با جمع هاي غير عاقل معمولاً مانند مفرد مؤنث عمل مي شود،پس اگر بخواهيم براي آنها اسم اشاره ،ضمير.....به كار ببريم ،به صورت مفرد مؤنث به كار مي بريم.
هذه الكُتــُبُ المفيدةُ تلكَ المنازلُ النَّظيفـــةُ
جمع مكسر مفرد مؤنّث جمع مكسر مفرد مؤنّث
يادآوري :
علامتهاي اسم مؤنث :1. (ة) مانند طالبة 2. (اء) مانند : زهراء 3. (يَ) مانند: كبريَ
جمله وصفيه :
گاهي بعد از اسم هاي نكره ، جمله اي مي آيد كه آن اسم نكره را توضيح داده و توصيف مي كند .به چنين جملاتي (جمله وصفيه) مي گوييم .اعراب جمله وصفيه (مانند همه ي جمله ها،اعراب محلي است)مانند :(المؤمنُ انسانٌ يُحبُّ الخيرَ).
نكته : گفتيم كه موصوف و صفت بايد در چهار مورد با هم مطابقت داشته باشند اما اما گاهي تشخيصص اين مطابقت ، دقت بيشتري مي خواهد چرا كه ممكن است ممكن است موصوف و صفت هر دو جمع باشند ولي يكي از آنها جمع مكسر و ديگري جمع مذكر سالم،يا هر دو منصوب باشند ولي يكي به اعراب اصلي و ديگري به اعراب فرعي ،يا هردو معرفه باشند ولي يكي معرفه به اضافه و ديگري معرفه به (ال):
(إنّي اُحبُّ إخواني المجدّين) .
در اينجا (إخوان) موصوف و (المجدّين) صفت است .آيا مي توانيد مطابقت هاي چهارگانه ي آنها را بيان كنيد ؟
كاربردهاي ترجمه ای موصوف و صفت :
1.صفت در فارسي همواره به صورت مفرد ترجمه مي شود حتي اگر در عربي به صورت مثني يا جمع آمده باشد.
التلميذةُ المجتهدةُ : دانش آموز كوشا
التلميذتان المجتهدتان : دانش آموزان كوشا
التلميذاتُ المجتهداتُ : دانش آموزان كوشا
2.جمله هاي وصفيه، بدون اينكه قبل از آنها موصول(الذي،التي....)بيايد ،معناي آنرا دارا مي باشند :لذا در ترجمه ي فارسي معمولاً با كلمه ي (كه) به كار مي روند .
رأيتُ تلميذةً تكتبُ درسَها .(دانش آموزي را ديدم كه درسش را مي خواند)
و خود فعل مطابق نیاز جمله معمولا به ترتیب زیر می آید :
الف – ماضی + مضارع = ماضی استمراری فارسی .
مانند : سَمِعْتُ نِداءً یَدعونی اِلی الصِّدْقِ .ندایی را شنیدم که مرا به صداقت فرا می خواند .( ماضی استمراری )
ب – ماضی +ماضی = ماضی بعید در زبان فارسی ( و یا ماضی ).
آِشْتَرَیْتُ کتاباً قَد رَأَیتُهُ. کتابی راخریدم که آن را دیده بودم(دیدم).
ج – مضارع + مضارع = مضارع التزامی در زبان فارسی .
اُفَتِّشُ عَنْ کتابٍ یُساعِدُنی فَهْمِ النُّصوصِ. دنبال کتابی می گردم که مرا در فهم متون یاری کند
هرگاه دواسم پشت سر هم بیایند و اولی را به دومی نسبت دهیم به اسم اول « مضاف» و به اسم دوم «مضافٌ الیه» گفته مي شود. به عبارت دیگر به ترکیباتی مانند:« کتابُ التلمیذِ ، ماءُ البِئر،اَشجارُ الغابَةِ ،مزرعةُ الآخرةِ» که جزء دوم به تنهایی وجود خارجی و استقلال و هویت مشخص دارد، تركيب اضافي گفته می شود.
قواعد اين درس درباره تركيب اضافي يعني « مضاف و مضاف اليه» است .
كتابُ الطالبِ ( كتاب دانش آموز)
كتابُ الطالبِ كتابِ دانش آموز
مضاف مضافٌ اليه مضافٌ مضافٌ اليه
خصوصيات مضاف :
1.(ال) نمي گيرد .
2.تنوين نمي گيرد .
3.نون مثني و جمع نمي گيرد .
پس در تركيباتي مانند :(الكتابُ الطالبِ ، كتابٌ الطالبِ ، كتابان الطالبِ ) مضاف به صورت اشتباه به كار رفته است .
نكته : دقت داشته باشيم كه (مضاف بودن) يك نقش نيست بنابراين مضاف، ممكن است مبتدا يا فاعل بوده و مرفوع شود يا مفعول بوده و منصوب شود يا.......ولي مضاف اليه يك نقش بوده و همواره مجرور است .
جاءَ معلمُ المدرسةِ . رأيتُ معلمَ المدرسةِ .
مضاف اليه :
مضاف اليه به دو صورت به كار مي رود :
1.به صورت اسم مجرور: اعمالُ المؤمنين ( اعمالُ ) مضاف (المومنین) مضاف الیه
2.به صورت ضمير(متصل منصوب ومجرور) : اعمالُكم (اعمالـُ ) مضاف (کم ) مضاف الیه.
اسمهاي دائم الإضافه :
بعضی از اسمها همیشه مضاف (داراي مضاف اليه)هستند به این اسم ها « اسماءِ دائم الاضافه» می گویند. که برخي از آنها عبارتند از:
کُلُّ ( هر، همه )، بعض ( برخی )،حول (پیرامون ، درباره) مثل (مانند) ،غَیر( بجز ، مگر ) ،نَحو(به سمت ،به طرف)، ذو ( صاحب ) ذات، اُولو ( صاحبان )، مَعَ، عندَ، بینَ، دونَ، قبلَ، بعدَ،أمامَ ، وراء،فوقَ ، تَحتَ ،خلفَ، اَیّ ، حَسب، جمیع، وَحْد.
نكته : بعضی از اسمها هیچگاه مضاف واقع نمی شوند که عبارتند از 1- ضمیر 2- اسم اشاره
3- اسم موصول 5- اسم علم ( خاص ) 5- اسمهای شرط 6- اسمهای استفهام ( بجز «أَیُّ »)
نكته : اگر اسمي هم داراي مضاف اليه و هم صفت باشد ،در زبان عربي ،مضاف اليه قبل از صفت مي آيد اما در ترجمه ي فارسي ،آنرا بعد از صفت ترجمه مي كنيم .
(إنّي اُحبُّ إخواني المجدّين) .(من برادران تلاشگرم را دوست دارم)
در اينجا (إخوان): هم مضاف است و هم موصوف، ضمير (ي): مضاف اليه است ،(المجدّين): صفت است.حال به ترتيب قرار گرفتن و ترجمه آنها دقت كنيد.
پاسخ تمرين های درس دهم عربی دوم علوم تجربی